گازها در صنایع غذایی به‌طور گسترده‌ای برای اهداف مختلفی مانند حفظ کیفیت، افزایش ماندگاری، فرآوری، بسته‌بندی و ایجاد ویژگی‌های خاص در محصولات غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرند. در اینجا برخی از مهم‌ترین گازهایی که در صنایع غذایی به کار می‌روند، به همراه کاربردهای آن‌ها توضیح داده شده است.
1. گاز نیتروژن (N?)
نیتروژن یکی از گازهای بی‌اثر است که در صنایع غذایی برای حفظ کیفیت و افزایش ماندگاری محصولات استفاده می‌شود.
کاربردهای نیتروژن در صنایع غذایی:
-
بسته‌بندی مواد غذایی: نیتروژن به‌عنوان گاز محافظ در بسته‌بندی مواد غذایی استفاده می‌شود. این گاز به‌دلیل بی‌اثر بودن، از اکسیداسیون و فساد مواد غذایی جلوگیری می‌کند و عمر مفید محصولات را افزایش می‌دهد.
-
بسته‌بندی تحت فشار: در فرآیند بسته‌بندی تحت فشار، نیتروژن به‌عنوان یک گاز جایگزین برای هوا استفاده می‌شود و به حفظ تازگی مواد غذایی کمک می‌کند.
-
مبارزه با اکسیداسیون: نیتروژن از واکنش‌های اکسیداسیون جلوگیری کرده و به حفظ رنگ، طعم و بافت مواد غذایی کمک می‌کند.
2. گاز کربن دی‌اکسید (CO?)
دی‌اکسید کربن یکی دیگر از گازهای پرکاربرد در صنایع غذایی است که به‌ویژه در فرآیندهای بسته‌بندی و نگهداری مواد غذایی استفاده می‌شود.
کاربردهای دی‌اکسید کربن در صنایع غذایی:
-
بسته‌بندی مواد غذایی: دی‌اکسید کربن در بسته‌بندی مواد غذایی مانند نوشیدنی‌های گازدار، گوشت و محصولات دریایی برای جلوگیری از رشد باکتری‌ها و میکروب‌ها به‌کار می‌رود.
-
نوشیدنی‌های گازدار: CO? یکی از اجزای اصلی نوشیدنی‌های گازدار مانند آب معدنی گازدار، نوشابه‌ها و آب‌میوه‌های گازدار است که باعث ایجاد حباب‌ها و طعم خاص این نوشیدنی‌ها می‌شود.
-
تولید یخ خشک: CO? در حالت مایع و جامد به‌عنوان یخ خشک در نگهداری و حمل‌ونقل مواد غذایی به‌ویژه محصولات حساس به دما استفاده می‌شود.
-
ضدعفونی: CO? می‌تواند در برخی فرآیندهای ضدعفونی مواد غذایی به‌کار رود، زیرا خاصیت میکروب‌کشی دارد.
3. گاز اکسیژن (O?)
اکسیژن به‌طور طبیعی در جو وجود دارد و در فرآیندهای مختلف صنایع غذایی به‌ویژه در بسته‌بندی و نگهداری مواد غذایی کاربرد دارد.
کاربردهای اکسیژن در صنایع غذایی:
-
بسته‌بندی مواد غذایی حساس به اکسیژن: اکسیژن می‌تواند موجب فساد و اکسیداسیون برخی از مواد غذایی مانند میوه‌ها، سبزیجات و گوشت‌ها شود. در برخی از بسته‌بندی‌ها، مقدار اکسیژن موجود به‌دقت کنترل می‌شود تا از فساد جلوگیری شود.
-
نگهداری طولانی مدت: با کاهش سطح اکسیژن و افزایش گازهای بی‌اثر مانند نیتروژن، می‌توان عمر مفید مواد غذایی را افزایش داد و از فساد ناشی از واکنش‌های شیمیایی جلوگیری کرد.
4. گاز ازن (O?)
ازن یک گاز فعال است که به‌طور گسترده‌ای به‌عنوان یک عامل ضدعفونی‌کننده در صنایع غذایی استفاده می‌شود.
کاربردهای ازن در صنایع غذایی:
-
ضدعفونی و گندزدایی: ازن به‌دلیل خاصیت اکسیدکنندگی بسیار بالا، برای ضدعفونی کردن تجهیزات، سطوح و هوا در کارخانه‌های تولید مواد غذایی استفاده می‌شود.
-
کاهش بار میکروبی: ازن می‌تواند در کاهش تعداد میکروب‌ها، باکتری‌ها و قارچ‌ها در میوه‌ها، سبزیجات و سایر مواد غذایی مؤثر باشد.
5. گاز آرگون (Ar)
آرگون یک گاز بی‌اثر است که معمولاً در صنایع غذایی کمتر از نیتروژن و کربن دی‌اکسید استفاده می‌شود، اما در برخی فرآیندهای خاص کاربرد دارد.
کاربردهای آرگون در صنایع غذایی:
-
جلوگیری از اکسیداسیون: آرگون به‌دلیل خاصیت بی‌اثر بودن در برخی بسته‌بندی‌ها به‌ویژه در بسته‌بندی محصولات حساس به اکسیژن (مانند بعضی از دانه‌ها و آجیل‌ها) استفاده می‌شود.
-
حفاظت از طعم و کیفیت: آرگون می‌تواند برای حفظ طعم و کیفیت محصولات غذایی در بسته‌بندی‌هایی که به محافظت از مواد حساس نیاز دارند، استفاده شود.
6. گاز هیدروژن (H?)
هیدروژن به‌طور مستقیم در صنایع غذایی کاربرد زیادی ندارد، اما در تولید برخی ترکیبات شیمیایی که در صنایع غذایی استفاده می‌شود، به‌کار می‌رود.
کاربردهای هیدروژن در صنایع غذایی:
-
هیدروژنه کردن چربی‌ها: هیدروژن به‌طور گسترده‌ای در فرآیند هیدروژنه کردن روغن‌ها و چربی‌ها استفاده می‌شود تا روغن‌ها به شکل جامد تبدیل شوند، مانند فرآیند تولید مارگارین.
-
تولید اسیدهای چرب: در برخی از فرآیندهای صنعتی برای تولید اسیدهای چرب و سایر ترکیبات شیمیایی در صنایع غذایی از هیدروژن استفاده می‌شود.
7. گاز آمونیاک (NH?)
آمونیاک در صنایع غذایی به‌طور عمده در فرایندهای خنک‌سازی استفاده می‌شود.
کاربردهای آمونیاک در صنایع غذایی:
-
سیستم‌های تبرید: آمونیاک به‌عنوان یک گاز خنک‌کننده در سیستم‌های تبرید صنعتی به‌ویژه در کارخانه‌های تولید مواد غذایی و ذخیره‌سازی مواد غذایی به‌کار می‌رود.
نتیجه‌گیری
گازهای مختلف در صنایع غذایی به‌منظور حفظ کیفیت، افزایش ماندگاری، ضدعفونی، فرآیندهای بسته‌بندی، و ایجاد ویژگی‌های خاص در محصولات غذایی استفاده می‌شوند. نیتروژن و دی‌اکسید کربن از مهم‌ترین گازهایی هستند که برای بسته‌بندی و نگهداری مواد غذایی به‌کار می‌روند. علاوه بر این، گازهای دیگری مانند اکسیژن، ازن و آرگون نیز در صنایع مختلف برای اهداف خاصی مانند جلوگیری از فساد، ضدعفونی و حفظ طعم و کیفیت مواد غذایی کاربرد دارند.
