گازهای گلخانهای ترکیبات شیمیایی هستند که در جو زمین به‌طور طبیعی یا به‌وسیله فعالیت‌های انسانی تولید می‌شوند و در ایجاد اثر گلخانهای نقش دارند. این گازها می‌توانند گرمای خورشید را در جو زمین به دام بیندازند و موجب افزایش دمای سیاره شوند. اثر گلخانهای به‌طور طبیعی باعث حفظ دمای مناسب برای زندگی بر روی زمین می‌شود، اما افزایش غلظت این گازها به‌ویژه از طریق فعالیت‌های انسانی، به شدت باعث تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی می‌شود. در ادامه به بررسی گازهای گلخانهای و تأثیرات آنها بر تغییرات اقلیمی پرداخته می‌شود.
1. گازهای گلخانهای مهم
گازهای گلخانهای عمده‌ای که بر تغییرات اقلیمی تأثیر دارند، عبارتند از:
الف) دی‌اکسید کربن (CO?)
دی‌اکسید کربن یکی از مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین گازهای گلخانهای است که به‌ویژه به‌واسطه سوزاندن سوخت‌های فسیلی مانند نفت، گاز طبیعی و زغال‌سنگ تولید می‌شود. CO? حدود 76? از گازهای گلخانهای ناشی از فعالیت‌های انسانی را شامل می‌شود. این گاز باعث افزایش دمای زمین و تغییرات شدید اقلیمی می‌شود.
ب) متان (CH?)
متان یکی دیگر از گازهای گلخانهای قدرتمند است که معمولاً از منابع طبیعی مانند باتلاق‌ها، منابع زغال‌سنگ و همچنین از طریق فعالیت‌های انسانی مانند کشاورزی (به‌ویژه تولید دام) و سوزاندن سوخت‌های فسیلی تولید می‌شود. متان دارای پتانسیل گرمایش 25 برابر بیشتر از دی‌اکسید کربن در یک دوره 100 ساله است.
ج) اکسید نیتروژن (N?O)
این گاز عمدتاً از طریق فعالیت‌های کشاورزی، استفاده از کودهای شیمیایی و سوزاندن سوخت‌های فسیلی به جو منتشر می‌شود. اکسید نیتروژن حدود 250 برابر بیشتر از دی‌اکسید کربن می‌تواند به گرمایش جو کمک کند.
د) گازهای فلورینه‌شده
گازهایی مانند هیدروفلورکربن‌ها (HFCs)، پرفلورکربن‌ها (PFCs) و سولفور هگزافلوراید (SF?) که معمولاً در صنایع مختلف مانند تهویه مطبوع، تولید ابزارهای الکترونیکی و فرآیندهای شیمیایی استفاده می‌شوند، دارای قدرت گرمایشی بسیار بالایی هستند و به میزان کمتری در جو حضور دارند اما می‌توانند تأثیرات شدیدی بر گرمایش جهانی بگذارند.
2. اثر گلخانهای و تغییرات اقلیمی
اثر گلخانهای به فرآیندی گفته می‌شود که در آن گازهای گلخانهای در جو زمین باعث می‌شوند که گرمای حاصل از تابش خورشید به‌جای بازتاب به فضا، در جو زمین به دام بیفتد. این امر باعث افزایش دمای زمین و در نتیجه تغییرات اقلیمی می‌شود. اگرچه اثر گلخانهای به‌طور طبیعی موجب دمای مناسب برای حیات روی زمین می‌شود، افزایش غلظت گازهای گلخانهای از طریق فعالیت‌های انسانی باعث تشدید این اثر شده و مشکلات جدی را به وجود آورده است.
با افزایش غلظت گازهای گلخانهای، دمای میانگین زمین به‌طور چشمگیری افزایش یافته است که به آن "گرمایش جهانی" گفته می‌شود. این افزایش دما پیامدهای زیادی برای جوامع انسانی و اکوسیستم‌های طبیعی دارد.
3. تأثیرات تغییرات اقلیمی ناشی از گازهای گلخانهای
تأثیرات گازهای گلخانهای و تغییرات اقلیمی به‌ویژه از طریق افزایش دما و تغییر الگوهای آب و هوایی در سطح جهانی قابل مشاهده است:
الف) افزایش دمای زمین
افزایش دمای جهانی ناشی از گازهای گلخانهای باعث ذوب یخ‌ها و گازهای یخچالی در قطب‌ها و کوه‌ها می‌شود. این امر باعث افزایش سطح دریاها و تغییر در اکوسیستم‌های موجود می‌شود.
ب) افزایش سطح دریاها
ذوب یخ‌ها و افزایش دما منجر به افزایش حجم آب دریاها و اقیانوس‌ها می‌شود. این افزایش سطح دریا تهدیدی برای مناطق ساحلی و جزایر کوچک است و ممکن است موجب مهاجرت میلیون‌ها نفر شود.
ج) تغییرات در الگوهای بارش و خشکسالی
تغییرات اقلیمی باعث ایجاد الگوهای نامنظم بارش، خشکسالی‌های شدیدتر، سیل‌های ناگهانی و افزایش طوفان‌های شدید می‌شود. این تغییرات تهدیدی برای کشاورزی، منابع آب شیرین و زندگی انسان‌ها در بسیاری از مناطق است.
د) تأثیرات بر اکوسیستم‌ها و تنوع زیستی
گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی موجب تغییرات در زیستگاه‌ها و تهدید بقای بسیاری از گونه‌های حیوانی و گیاهی می‌شود. بسیاری از گونه‌ها قادر به سازگاری با شرایط جدید نیستند و در نتیجه دچار انقراض می‌شوند.
هـ) افزایش شدت طوفان‌ها و رخدادهای extreme
گرمایش اقیانوس‌ها و جو باعث افزایش شدت طوفان‌ها، طوفان‌های دریایی و پدیده‌های جوی دیگر مانند گردبادها، طوفان‌های رعد و برق و سیل‌های شدید می‌شود که خسارات مالی و جانی بسیاری به جوامع می‌زنند.
4. راهکارهای مقابله با اثرات گازهای گلخانهای
برای کاهش تأثیرات منفی گازهای گلخانهای بر تغییرات اقلیمی، اقداماتی باید انجام شود:
الف) کاهش انتشار گازهای گلخانهای
-
انتقال به انرژی‌های تجدیدپذیر: استفاده از انرژی‌های خورشیدی، بادی، آبی و دیگر منابع تجدیدپذیر به‌جای سوخت‌های فسیلی برای کاهش انتشار CO? و دیگر گازها.
-
افزایش بهره‌وری انرژی: استفاده بهینه از انرژی در ساختمان‌ها، صنایع و حمل‌ونقل برای کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی.
-
استفاده از فناوری‌های پاک: توسعه و استفاده از فناوری‌های کم‌کربن مانند خودروهای برقی و فناوری‌های جذب کربن.
ب) جذب کربن از جو
-
کاشت درختان و جنگل‌زدایی محدود: درختان و گیاهان می‌توانند کربن دی‌اکسید را از جو جذب کنند و به‌طور مؤثری در کاهش غلظت این گاز نقش ایفا کنند.
-
استفاده از فناوری‌های جذب کربن: فناوری‌هایی مانند CCS (Carbon Capture and Storage) می‌توانند کربن دی‌اکسید را از منابع صنعتی جذب کرده و به عمق زمین ذخیره کنند.
ج) توافقات بین‌المللی و سیاست‌گذاری‌ها
توافق‌نامه‌های بین‌المللی مانند توافق‌نامه پاریس برای محدود کردن افزایش دمای جهانی به زیر 2 درجه سانتی‌گراد از پیش‌زمینه‌های اساسی در مبارزه با تغییرات اقلیمی هستند.
نتیجه‌گیری
گازهای گلخانهای تأثیرات بسیار گسترده‌ای بر تغییرات اقلیمی دارند که تهدیدی جدی برای اکوسیستم‌ها، جوامع انسانی و سلامت سیاره زمین است. مقابله با این بحران نیازمند همکاری بین‌المللی، کاهش انتشار گازها و استفاده از فناوری‌های پاک و پایدار است تا از شدت تغییرات اقلیمی کاسته شود و اثرات آن به حداقل برسد.
